Toegepast onderzoek: Van praktijkvraag naar werkbare oplossing

Toegepast onderzoek staat centraal in het moderne hoger beroepsonderwijs en de professionele praktijk. In tegenstelling tot fundamenteel onderzoek, dat zich richt op theorievorming en het begrijpen van algemene principes, is toegepast onderzoek gericht op het oplossen van concrete problemen in de werkelijkheid. Het verbindt wetenschappelijke methoden met praktische toepasbaarheid en levert kennis op die direct bruikbaar is voor organisaties, professionals en de maatschappij.

De vraag naar professionals met onderzoekend vermogen groeit. Complexe vraagstukken in zorg, onderwijs, bedrijfsleven en overheid vragen om mensen die systematisch kunnen onderzoeken, kritisch kunnen denken en evidence-based kunnen werken. Toegepast onderzoek is daarbij geen losstaande activiteit, maar verweven met het dagelijkse werk van professionals.

Onderzoekend vermogen: De professional als onderzoeker

Een cruciale ontwikkeling in het denken over toegepast onderzoek is de verschuiving van 'onderzoek doen' naar 'onderzoekend vermogen ontwikkelen'. Professionals moeten niet alleen technische onderzoeksvaardigheden beheersen, maar vooral een onderzoekende houding ontwikkelen. Dit betekent: kritisch kunnen kijken naar de eigen praktijk, systematisch problemen kunnen analyseren en wendbaar kunnen inspelen op nieuwe situaties.

Het gaat om het vermogen om in complexe situaties te herkennen wanneer je kennis tekortschiet, deze kennis op een passende manier aan te vullen en bruikbaar te maken voor je werk. Mandy van der Velde en Lisette Munneke hebben deze visie op onderzoekend vermogen de afgelopen jaren verder uitgewerkt binnen het lectoraat Methodologie van Praktijkgericht Onderzoek.

Van probleemanalyse naar praktijkoplossing

Toegepast onderzoek volgt vaak een systematische aanpak waarbij een praktijkprobleem centraal staat. De verschillende fasen - van probleemverkenning via dataverzameling tot advisering en implementatie - worden doorlopen met als doel een werkbare oplossing te realiseren. Deze cyclische benadering zorgt ervoor dat onderzoek direct waarde toevoegt aan organisaties.

Actieonderzoek: Onderzoeken én veranderen

Een bijzondere vorm van toegepast onderzoek is actieonderzoek, waarbij onderzoekers en praktijkprofessionals samen werken aan het begrijpen en verbeteren van de praktijk. Bij actieonderzoek is er geen strikte scheiding tussen onderzoeker en onderzoeksobject: alle belanghebbenden zijn co-onderzoekers die gezamenlijk betekenis geven aan wat er gebeurt.

Actieonderzoek kenmerkt zich door een cyclisch proces van plannen, handelen, observeren en reflecteren. Het is bij uitstek geschikt voor complexe vraagstukken waar verschillende perspectieven en belangen spelen. Tonnie van der Zouwen heeft deze methodiek uitgebreid beschreven en toegankelijk gemaakt voor Nederlandse professionals.

Toegepast onderzoek in verschillende domeinen

De principes van toegepast onderzoek worden in tal van sectoren toegepast. In het onderwijs werken docenten aan praktijkgericht onderzoek om hun eigen lespraktijk te verbeteren. In de zorg zoeken verpleegkundigen naar evidence-based interventies. Juristen voeren praktijkgericht juridisch onderzoek uit. En in het bedrijfsleven ontwikkelen professionals data-gedreven oplossingen voor organisatievraagstukken.

Van onderzoek naar impact: De valkuil van de bureaula

Een veelgehoord probleem bij toegepast onderzoek is dat rapporten in bureauladen verdwijnen zonder dat er iets met de resultaten gebeurt. Dit is niet alleen zonde van de geïnvesteerde tijd en middelen, maar ook een gemiste kans voor organisaties en de maatschappij. Hoe voorkom je dat jouw onderzoek geen impact heeft?

Uit onderzoek blijkt dat de samenwerking tussen onderzoeker en opdrachtgever cruciaal is voor de impact van onderzoek. Van meet af aan moet helder zijn wat het motief is voor het onderzoek, welke vraag beantwoord moet worden en hoe de resultaten gebruikt gaan worden. Ook de betrokkenheid van belanghebbenden tijdens het proces vergroot de kans op doorwerking.

Systematisch werken aan complexe vraagstukken

Toegepast onderzoek vereist systematiek. Of je nu werkt volgens de Algemene Bedrijfskundige Probleemaanpak, Design Thinking of een actieonderzoekscyclus: structuur helpt om stap voor stap tot een onderbouwde oplossing te komen. Tegelijkertijd moet er ook ruimte zijn voor creativiteit en iteratie. Het is de kunst om beide te combineren.

Internationale perspectieven op toegepast onderzoek

Hoewel veel Nederlandse literatuur over toegepast onderzoek specifiek is ontwikkeld voor het hbo, zijn er ook waardevolle internationale perspectieven. Engelstalige literatuur gebruikt vaak de term 'applied research' of 'practice-based research' en biedt inzichten vanuit verschillende wetenschappelijke tradities en sectoren.

De toekomst: Naar een onderzoekende beroepscultuur

Toegepast onderzoek evolueert. Steeds meer professionals zien onderzoekend vermogen niet als een verplichting, maar als een krachtig instrument om hun werk te verbeteren en bij te dragen aan maatschappelijke vraagstukken. De grens tussen 'onderzoeker' en 'professional' vervaagt: de moderne professional is per definitie onderzoekend.

Deze ontwikkeling vraagt om een cultuurverandering in organisaties. Lerende organisaties stimuleren een onderzoekende houding, creëren ruimte voor experimenteren en reflecteren, en waarderen zowel successen als 'briljante mislukkingen' waarvan je kunt leren. Het gaat om het ontwikkelen van collectieve intelligentie waarbij individuele professionals, teams en de hele organisatie systematisch leren.

Toegepast onderzoek blijft zich ontwikkelen met nieuwe methodieken zoals Design Thinking, data science en participatieve benaderingen. Wat blijft is de kerngedachte: onderzoek dat bijdraagt aan het oplossen van concrete problemen en het verbeteren van de praktijk. Onderzoek met impact, onderzoek dat ertoe doet.