De heilige graal is een managementboek over managementboeken, en eigenlijk nog meer dan dat. De fraai vormgegeven achterflap suggereert dat het vooral over auteur Dominique Haijtema zelf gaat. Wie begint te lezen, ontdekt echter al snel dat niet haar persoonlijke verhaal en ontwikkeling als leidinggevende centraal staan – al sijpelt dat hier en daar wel wat door – maar het denken van de mensen die zij de afgelopen twintig jaar interviewde.
invloedrijke denkers
Dit boek bevat haar gesprekken met invloedrijke denkers, vaak managementgoeroes genoemd, over leiderschap en organisatiecultuur. Onder anderen Ricardo Semler, Geert Hofstede, Anselm Grün, Alain de Botton, Simon Sinek en Brené Brown komen voorbij. Ook Madeleine Albright en Desmond Tutu worden geïnterviewd, al zou ik hen zelf niet snel het etiket ‘goeroe’ geven.
Veel van deze denkers vinden dat label overigens helemaal niet prettig. Wat hen verbindt, is dat zij het waarderen wanneer hun ideeën resoneren en hopen zo de wereld een beetje beter te maken. Hun suggesties zijn geen absolute waarheden. Simon Sinek verwoordt het treffend: ‘Waar ik dankbaar voor ben, is dat dit betekent dat mijn werk gewaardeerd wordt. Het gaat niet over mij. Ik zie mezelf niet als goeroe, maar als een student die over leiderschap en menselijk gedrag leert.’ Toch proef ik hier en daar een vleugje valse bescheidenheid: terwijl luisteren door zowat alle denkers als essentieel wordt benoemd, leggen ze toch vaak uitgebreid uit wat zij vinden, soms zelfs – zoals Jim Collins – met behulp van het klassieke schoolbord.
reflectie
Het boek is meer dan een verzameling interviews. Het is vooral ook een reflectie op hoe het leiderschapsdenken zich de afgelopen decennia heeft ontwikkeld, hoe het is verbreed en verdiept, en hoe het – ondanks alle nuance – telkens teruggrijpt op één centrale vraag: wat is goed leiderschap?
Wat opvalt, is de constructieve, lichte toon. Haijtema schrijft toegankelijk, beschouwend en betrokken. Geen jargon, geen cynisme, maar oprechte nieuwsgierigheid naar wat goed leiderschap vandaag vraagt. Ze leeft in kleine details voor wat ze in het denken van deze goeroes tegenkomt. Als voorbeeld: Brené Brown benadrukt de kracht van kwetsbaarheid – Haijtema beschrijft hoe ze met zweetvlekken onder haar armen op haar gammele omafiets arriveert bij Madeleine Albright.
voorzichtig
Tegelijkertijd blijft het geheel beschrijvend en ietwat voorzichtig. De gesprekken worden niet gebruikt om spanning tussen woorden en daden van de geïnterviewden bloot te leggen. De vragen sluiten vooral aan bij de inhoud van hun gedachtegoed, waardoor je minder leert over de mens achter de managementdenker. Toch sijpelen enkele boeiende tegenstrijdigheden door: Ricardo Semler stelt in zijn organisatie de medewerker radicaal centraal, maar snauwt thuis zijn schoonmaakster af. En John Kotter, bekend van zijn ideeën over veranderprocessen en het bouwen van coalities, kijkt Haijtema nauwelijks aan tijdens hun gesprek en reageert nogal bot op haar vragen.
memory lane
Niet verrassend: veel van de wijsheid in dit boek laat zich herleiden tot oudere bronnen. Soepel recyclen, bewust of onbewust, is van alle tijden. Sineks gouden cirkel vertoont trekken van de gulden snede. Ideeën over zingeving, keuzeruimte en zelfkennis doen denken aan Plato, Epictetus en Aristoteles. Veel van wat de denkers aandragen is dus niet nieuw, maar opnieuw verwoord en verbonden met de tijdgeest. Juist dat maakt het waardevol – al kan het geen kwaad om ook de klassieke denkers zelf te lezen.
Maakt het boek indruk? Zeker weten. Het is een rijk en zorgvuldig samengesteld naslagwerk, waarmee je kunt reflecteren op jezelf en op leiderschap (of het gebrek daaraan) om je heen. Geen baanbrekende nieuwe inzichten, wel een indrukwekkende bundeling van inzichten. Voor mij voelde het ook als een trip down memory lane: veel interviews kende ik nog uit Management Team of het Financieele Dagblad.
Slim en efficiënt is het ook. Haijtema maakt gebruik van materiaal dat ze al had verzameld, en laat zien dat je niet altijd iets volledig nieuws hoeft te maken om waardevol te zijn. Nieuw is de bundeling niet, fris leest hij wel.
Een kleine kanttekening: de hoofdstukstructuur verschilt. Soms vat Haijtema aan het eind de kern samen, soms niet. Dat oogt wat inconsistent, al stoort het niet echt. De portretillustraties bij elk hoofdstuk trekken je bovendien prettig het verhaal in.
Liefde
En de heilige graal van leiderschap volgens Haijtema? Geen charisma, geen visie, geen grote ideeën of uitgesproken persoonlijkheid. Het verschil maakt volgens haar liefde – de mate waarin die voelbaar is in de relatie met de ander. Aandacht, nabijheid, echte betrokkenheid. Soms benoemd als dienend leiderschap, soms als vriendschap. Niet als zacht extraatje, maar als randvoorwaarde: zonder relatie geen invloed, zonder verbinding geen richting. Zoals Irvin Yalom zegt over het therapeutisch gesprek: een open, authentieke verbinding is misschien wel bepalender dan de onderliggende methodiek.
Die lijn raakt Haijtema ook zelf. In haar dankwoord schrijft ze dat ze binnenkort een hersenoperatie ondergaat, zonder te weten of en hoe ze zal herstellen. Ze zegt nog niet zeker te weten of ze haar oude leven wel terug wil na de operatie. Als ik haar goed begrijp, wil ze het ego minder ruimte geven en nederigheid en mildheid des te meer. Ze wil leren hulp te vragen en dicht bij de mensen te zijn die ze liefheeft. En precies die ontwikkeling valt me op in het gedachtegoed van de denkers die ze portretteert: minder de leider zelf in de spotlight, meer de mensen om hem of haar heen. Want zonder volger geen leidinggevende.
Over Danny Mullenders
Danny Mullenders is assessment- en ontwikkelpsycholoog, coach, auteur en spreker. Hij schreef de # 1 bestsellers Daarom doen ze dat en Laat je niet kiezen. 27 januari 2025 kwam zijn derde boek uit, De kunst van niet kiezen.