Als leden van de jury van het Managementboek van het Jaar 2020 zochten we tijdens een dinertje naar het antwoord: waar draait het in leiderschap nu echt om? Er écht zijn? Dienen? Liefde? Dominique Haijtema, een van de tafelgenoten, beloofde er een boek over te schrijven. En eindelijk kwam het uit: De heilige graal. Nieuwsgierig naar haar conclusie dook ik er direct in.
geen dikdoenerij
Ik leerde Haijtema kennen als de nuchterheid zelve. Voor haar geen dikdoenerij over leiderschap of ingewikkelde modellen waarmee auteurs vooral zichzelf op de kaart proberen te zetten. ‘Een managementboek is soms niet meer dan een veredelde bedrijfsbrochure. Daar erger ik me kapot aan,’ schrijft ze in haar voorwoord. ‘Hoeveel van dat soort boeken ik ook tot me neem, ik blijf steeds achter met hetzelfde gevoel: alsof ik naar de McDonald’s ben geweest. Het voedt niet, het is junkfood voor de geest.’
Haijtema, die – net als ik – honderden managementboeken las, weet waar ze het over heeft. En ja, er wordt veel gemakkelijke rommel geschreven. Maar daarmee kunnen we niet het complete genre bij het grofvuil zetten. Ik laat me nog bijna wekelijks verrassen door auteurs die op hun eigen manier op zoek zijn gegaan naar de heilige graal van leiderschap en hun bevindingen delen. Tussen het junkfood zitten dus zeker ook volwaardige driegangenmenu’s.
Voedzame boeken
Haijtema sprak tientallen (internationale) auteurs van deze voedzame boeken. Neem alleen al namen als Stephen Covey, Jim Collins en Amy Edmondson. Of ervaringsdeskundigen als Madeleine Albright, Ingvar Kamprad en Desmond Tutu. Na het lezen van hun verhalen ben ik juist nog meer geneigd de boeken die ik van hen nog niet las, alsnog aan te schaffen.
Zijn de lessen die zij met Haijtema delen hogere wiskunde? Volgens Haijtema niet. ‘Je hoeft niet bovengemiddeld intelligent te zijn om te begrijpen dat vertrouwen en samenwerking goed zijn voor de effectiviteit van organisaties en de tevredenheid van medewerkers. Toch worden hele bibliotheken over het thema volgeschreven. […] Ik heb tijdens de interviews zelden iets gehoord wat ik niet zelf had kunnen bedenken.’
En toch… ‘Kennis is nog geen wijsheid,’ haalt ze Covey aan. Het is hard werken om inzichten daadwerkelijk in de praktijk te brengen.
De zoektocht
Laten we in die zoektocht naar de heilige graal een aantal van die inzichten erbij pakken. Covey noemt luisteren als een van de belangrijkste vaardigheden van effectieve leiders. Een studie, geciteerd in Harvard Business Review, laat zien dat 95% van de managers vindt dat ze dit goed onder de knie hebben. Slechts 47% van hun medewerkers is het daar echter mee eens. Het advies van Covey afdoen als ‘een open deur’ is dan ook veel te kort door de bocht. Breng het maar eens in praktijk. Gelukkig laat Haijtema Covey uitgebreid aan het woord, en word ik in het eerste hoofdstuk al bevestigd in wat ik zelf als de heilige graal van leiderschap ervaar: dienend leiderschap.
‘Door je op anderen te richten en je in dienst te stellen van de ander, erken je de onderlinge verbondenheid,’ vatten Haijtema en Covey samen. ‘Je moet wel de bereidheid hebben jezelf op te offeren voor iets dat groter is dan jezelf,’ citeert ze Covey. Iets wat – in andere woorden – Jim Collins (van Good to Great) bevestigt door te stellen dat zogenoemde ‘niveau 5-leiders’ een combinatie van wilskracht en bescheidenheid tonen. Of, zoals ik het zelf verwoord: kunnen leiden vanuit visie en kunnen dienen vanuit bescheidenheid.
Een beetje mooier
Of neem Henry Mintzberg in het volgende hoofdstuk: ‘We hebben een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid om voor elkaar en de planeet te zorgen.’ En zo kan ik nog wel even doorgaan. Hoewel de leiderschapsdenkers die Haijtema aan het woord laat onderling best van mening verschillen, is de gemene deler toch echt dat we er als leiders zijn om de wereld – in het groot én in het klein – een beetje mooier te maken.
Wie de lessen uit De heilige graal serieus neemt, zal zich nog wel even achter de oren krabben of hij of zij überhaupt een leidinggevende rol zou moeten ambiëren. Het draait namelijk niet om status, maar om er echt voor de ander te zijn. Of, zoals ik Ken Blanchard eens hoorde zeggen: ‘Als je niet écht van mensen houdt, moet je je afvragen of je wel een leidinggevende zou moeten willen zijn.’
Praktijk
En met die woorden komen we misschien wel het dichtst bij de heilige graal die Haijtema in haar jarenlange zoektocht vond: ‘Het ging en gaat altijd over (een gebrek aan) liefde.’
En nee, ook deze conclusie is niet wereldschokkend. Ene Paulus, volgeling van ‘goeroe’ Jezus, zei het meer dan 2000 jaar geleden al: ‘En nu blijven geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde.’
Nu is het nog zaak dit in de praktijk te brengen. En daarin kan De heilige graal van Haijtema ons vast en zeker verder helpen. Ik ben in ieder geval blij dat ik haar boek heb gelezen en aan de lange lijst van managementboeken heb toegevoegd. Blijven lezen, leren én leven. Dank, Dominique, dat je ons hebt meegenomen in jouw oprechte zoektocht.
Over Henk Jan Kamsteeg
Henk Jan Kamsteeg is eigenaar van het trainingsbureau Proistamenos. Hij geeft trainingen en keynotes op het gebied van o.a. dienend leiderschap, inclusief leiderschap en storytelling. Daarnaast is hij auteur van diverse boeken zoals Dienend leiderschap, De kracht van het compliment en Spreken met passie; de kracht van storytelling, Inclusief leiderschap en Op weg naar een vitale organisatie