Populistische politiek wint aan terrein. Met de belofte van makkelijke oplossingen voor ingewikkelde problemen, met makkelijk te bevatten oneliners en het gemak om altijd anderen de schuld te kunnen geven als plannen niet lukken. En dan zie je democratieën verworden tot lege hulzen, met alleen staatsmedia, een van de politieke leider afhankelijke rechterlijke macht, een voorkeursbeleid voor bedrijven die de grote leiders steunen en inperking van rechten van hele groepen in de samenleving. Erlings zag het gebeuren, besloot het spel te onderzoeken en mee te spelen. ‘Hoe zij het spelen, hoe wij het winnen’, luidt de ondertitel van het boek. Of dat lukt, is een goede vraag.
Snelle retoriek voor systeem 1
De kern van de populistische retoriek ligt in de gedragspsychologie. Met als belangrijke pijler de theorie die Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman beschreef in zijn boek ‘Thinking Fast and Slow’. De lezers van Managementboek Magazine hoef ik het hoogstwaarschijnlijk niet meer uit te leggen, maar voor de zekerheid: wij nemen zo goed als alle beslissingen op basis van het snelle denken, systeem 1 volgens Kahneman. Wat eigenlijk geen denken is, maar een snelle, intuïtieve beslissing. Voor systeem 2 moet je echt de tijd nemen en je redeneer- en rekenkracht inzetten. Dat vraagt dus tijd en bovendien veel brandstof voor onze hersenen, dus dat gebruiken we zo min mogelijk. Hoe kun je dit principe nu toepassen op politieke campagnes? In ieder geval niet door alles nog een keer geduldig uit te leggen. Want langzaam is systeem 2. Erlings geeft op basis van de piramide van Maslow drie politieke oerbehoeften: de eigen, kleine kring blijft veilig en welvarend, je voelt je verbonden en jij en je naasten krijgen het stap voor stap steeds beter. Dan is de snelle retoriek van populisten wel welkom natuurlijk.Experimenteren
Het spel van de populist heeft duidelijke regels. Creëer een vijand, ‘Attack, attack and never defend’, zaai twijfel over instituties (media, rechterlijke macht), houd je boodschap simpel en frame effectief. Erlings beschrijft hoe hij als campagnestrateeg nieuwe spelregels uitprobeerde. Dus wie net als ik heel verrast was toen Mark Rutte zich als partijleider ineens uitsprak tegen de ‘dikke ik’: dat was een experiment. Toen hij brieven aan Nederland ging publiceren in de krant: ook een experiment. Toen hij Zomergast was, geïnterviewd werd voor een glossy en live-Facebooksessies hield: allemaal experimenten. Allemaal bedoeld om hem toegankelijker, aardiger en competenter te laten overkomen en een boodschap van hoop over te brengen. Ethos, logos en pathos, Aristoteles zei het al. Soms schoot het campagneteam uit de bocht, zoals met de kreet ‘Pleur toch op’ tegen Turkse Nederlanders. Niet bepaald verbindend voor een minister-president. Mogelijk is daar toch de kiem gelegd voor de communicatiestijl van de huidige partijleider…?Goed populisme
Erlings’ doel is in ieder geval om het verkeerde populisme te bestrijden met goed populisme. Hij benoemt rolmodellen, zoals Barack ‘Yes We Can’ Obama, Jacinda Ardern en Jesse Klaver. En hij levert er een handboek bij, dat helaas maar uit zes pagina’s bestaat. Een beetje beperkt ten opzichte van het handboek van het verkeerde populisme, maar het is een start… Het spel van de populist biedt inzicht in de politieke dynamiek. Zeker in de aanloop naar nieuwe landelijke en volgend jaar gemeenteraadsverkiezingen is het hard nodig dat we het spel doorzien. En dat wie zich ertegen wil verzetten, een aanzet heeft om dat op een productieve manier te doen.
Over Liesbeth Tettero
Liesbeth Tettero is trainer en coach in het openbaar bestuur (www.publice.nl) en van ambitieuze vrouwen (www.feministerie.nl).